Dat blijkt uit onderzoek van Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant in samenwerking met marktbureau Enigma Research, waarbij 28 van de gemeenten in Groningen, Friesland en Drenthe werden ondervraagd. Van die gemeenten zegt 44 procent enigszins te overwegen weg te gaan van X en nog eens 44 procent dat zelfs „sterk te overwegen.”

Zo’n 43 procent heeft ontdekt dat inwoners eigenlijk niet meer op de site aanwezig zijn, waardoor het weinig zin heeft om actief te blijven. Dat ziet ook Jaap van Zessen, die in het dagelijks leven bedrijven en instanties adviseert over hoe ze met sociale media om moeten gaan. „De tijd dat X een representatief beeld gaf is voorbij. De gemiddelde burger zit daar niet meer.”

Een derde van de gemeenten zegt bezorgd te zijn over de politieke inmenging van X. Ook denkt 29 procent dat er teveel nepnieuws op het platform wordt verspreid.

De politie laat tevens weten een vertrek van X te hebben overwogen. Daarbij werd niet alleen gekeken naar een X-stop in Noord-Nederland, maar voor de gehele nationale politie. Achteraf werd besloten „op X te blijven zolang de toegevoegde waarde van dit medium effectief is”, aldus een woordvoerder. Vooral contact met de media en politiek op X is daar voor de politie van waarde.

Van Twitter naar X
Jarenlang was Twitter de underdog in de wereld van sociale media. Het platform onderging een rigoureuze transformatie toen techmiljardair Elon Musk het kocht in 2023: hij ontsloeg het gros van het personeel en maakte het moeilijker authentieke bronnen van nepaccounts te onderscheiden. Ook veranderde de topman de sitenaam naar X.

Steeds meer instanties laten sindsdien X achter zich, ziet ook Van Zessen: „veel media zijn al gestopt, universiteiten en organisaties als de NS stoppen er ook steeds vaker mee.” Ondermeer de redacties van Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant zijn sinds eind 2024 niet meer op het platform actief.

Webwinkel Bol.com werd vroeger geprezen om zijn klantenservice via het platform, maar doet dat nu weer op hun eigen website. „Daar kunnen klanten via een chatbot automatisch een antwoord krijgen”, legt Van Zessen uit.

Gemeenten overwegen ook vertrek van Meta
Naast X wordt er bij gemeenten ook kritisch gekeken naar de platformen van techreus Meta. De helft van de ondervraagden zegt te overwegen Facebook te verlaten, vier procent overweegt dat sterk. Bij Instagram denkt een derde van de gemeenten na over een vertrek, bij WhatsApp speelt dat bij meer dan een kwart.

Meta stond afgelopen jaren vaak centraal in privacyschandalen, zoals toen in 2018 dat Facebook-data was misbruikt voor politieke beïnvloedingscampagnes. Eerder dit jaar kwam het bedrijf onder vuur te liggen wegens nieuwe regels waarin wordt beschreven dat lhbt’ers geestesziek genoemd mogen worden. Recent bleek het bedrijf een spionagetruc te gebruiken om nog meer privé-informatie van gebruikers te ontfutselen.

De kritiek rond Meta leidde ertoe dat een groot deel van de noorderlingen een overstap maakte naar WhatsApp-concurrent Signal. Onderzoek van deze krant liet in april zien dat de helft van de bewoners van Friesland, Groningen en Drenthe de app inmiddels heeft geïnstalleerd.

Interne communicatie
Voor interne communicatie wordt bij gemeenten vooral gebruikgemaakt van Microsoft Teams - de zakelijke chatdienst wordt zelfs vaker gebruikt dan traditionele e-mails. WhatsApp is bij driekwart van de gemeenten een communicatiemiddel tussen ambtenaren, slechts 14 procent gebruikt het privacyvriendelijkere Signal.

Dat gebruik van Teams is goed nieuws, denkt Ronald Prins. Hij stond jarenlang aan het hoofd van cybersecuritybedrijf Fox-IT, dat de overheid over digitale veiligheid adviseerde. In 2020 richtte hij het nieuwe it-bedrijf Hunt and Hackett op.

„Chatdiensten als Teams of Slack dwingen je om in een gesloten groep met je collega’s te spreken”, legt Prins uit. „De kans is daardoor kleiner dat je een nieuwe Signal-gate veroorzaakt.” Daarmee verwijst de techexpert naar de regering van Trump, die per ongeluk een journalist toevoegde aan een vertrouwelijke Signal-chatgroep. „In de praktijk is dat het grootste beveiligingsrisico.”

Het gebruik van WhatsApp kan ook voor problemen zorgen als een medewerker vertrekt om iets anders te doen. Vergeet de gemeente hem uit de groepsgesprekken te halen, dan kan deze personen in theorie nog maandenlang meelezen bij vertrouwelijke gesprekken.

Geen afspraken over welke chatapps mogen
De gemeenten Achtkarspelen, Schiermonnikoog, Smallingerland, Vlieland, Het Hogeland, Oldambt, Veendam, Coevorden en Noordenveld zeggen geen interne afspraken te hebben over welke communicatie-apps wel en niet gebruikt mogen worden. Dat kan wel eens in strijd zijn met de archiefwet, denkt Prins: „die verplicht gemeenten om gesprekken te bewaren, maar niet iedere app bewaart alles.”

Het gebrek aan regels betekent ook dat ambtenaren vrij zijn om te communiceren via chatdiensten van bijvoorbeeld Chinese bedrijven. „Je moet er maar van uitgaan dat de Chinese overheid met je meeleest”, aldus Prins. „Maar daar ontkom je wellicht ook niet aan, bij veel gemeenten hangen ook beveiligingscamera’s die afkomstig zijn uit China.”

„Je kunt de meest veilige apps voorschrijven, maar uiteindelijk kiezen mensen altijd voor gebruiksgemak. In het verleden zag je dat ministers weigerden goed beveiligde BlackBerry’s te gebruiken, dat vonden ze ‘klotedingen’. En dus namen ze hun iPhone van thuis mee naar werk.”

Sterk afhankelijk van Amerikanen
Het onderzoek laat zien dat gemeenten nagenoeg volledig afhankelijk zijn van Amerikaanse techbedrijven. Naast X, Meta en Microsoft wordt veel gebruikgemaakt van diensten aangeboden door bijvoorbeeld ook Google. Prins vindt dat logisch: „Ik ken geen enkel succesvol Europees it-bedrijf. We hebben hier blijkbaar niet de omgeving om te kunnen innoveren en mooie dingen uit te vinden.” Het Zwitserse Proton bouwt al jaren aan een alternatief voor diensten als Gmail en Google Docs, maar dat is nog niet zo volledig als Amerikaanse diensten.

Die Amerikaanse afhankelijkheid is voor gemeenten een probleem als de spanningen met de Verenigde Staten oplopen. „Trump kan er zo de stekker uittrekken en dan werkt veel niet meer”, waarschuwt Prins. „Rusland heeft wel eens getest wat er met hun zou gebeuren als ze de internetverbinding met het buitenland verbreken. In Nederland testen we dat soort dingen eigenlijk nooit, terwijl er best een kans is dat Amerika ooit boos wordt en alles uitzet.”